Yazıyla Alakalı Güncel Not: Hemşire Yardımcılığı öğrencileri için Sayın Cumhurbaşkanımız Tayyip Erdoğan 24 Şubat 2018 tarihinde Kahraman Maraş’ta yaptığı açıklamada şunları söyledi; “Sağlık meslek liselerini bitirenler, hemşire yardımcısı olarak göreve başlayacak. Ondan sonra terfi edeceksiniz, terfi ettikçe de hemşire ve daha sonra da hemşirelikte terfiye başlayacaksınız.”  Açıklamayı buradan okuyabilirsiniz.

Yazıyla Alakalı Güncel Not: Hemşire Yardımcılığı öğrencileri için Sayın Cumhurbaşkanımız Tayyip Erdoğan tarafından yapılan açıklamayı çok güzel bir gelişme olarak paylaşmak istedim. Nihayet Sağlık Meslek Liselerinin önemi tekrar anlaşılıyor… 

Her ne kadar isimleri Mesleki ve Teknik liseler olarak değişse de yazımda hala Sağlık Meslek Lisesi olarak bahsedeceğim. Sağlık Meslek Liselerinin özellikle 2013 yılından bugüne kadar yaşadığı sıkıntıları birebir tecrübe ettim. Bu liselere kayıt yapan öğrenci profilini de veli profilini de yakından tanıma fırsatım oldu. Kanaatimce, Sağlık Meslek Liseleri hiçbir şeyi şansa bırakmadan hayata daha net bakması gereken çocukların okullarıydı. Çünkü okuyan öğrencilerin liseyi bitirir bitirmez altın bilezikleri bileklerindedir ve meslekleri bellidir. Hatta bu konfor sayesinde üniversite tahsili yaparken para kazanma imkanına sahiptirler. Yani üniversiteyi kazandıkları takdirde kendi maaşları ile eğitimlerine devam edebilecek olmaları düşük ve orta gelirli ailelerin çocukları için bulunmaz bir fırsattır.

Elbette bir okul yöneticisinin kendisini veliler ve öğrenciler hakkında yukarıdaki gibi gözlem yapar halde bulması çok normal. Fakat Milli Eğitim Bakanlığından tutun da Kamu Hastaneler Birliğine, Sağlık Bakanlığına ve hatta YÖK’e kadar bu okulların bağlı olduğu iş ortaklarının yıllar içerisinde geliştirdikleri tavır değişikliğini anlayabilmek nerdeyse imkansız. Derdimizi daha güzel anlatabilmek için sanırım konunun kısa bir özetini geçmek faydalı olur.

Bundan bir kaç yıl öncesine kadar Sağlık Mesleklerinde Hemşirelik, Ebelik, Acil Tıp Teknisyenliği, Radyoloji Teknisyenliği,  Anestezi ve Reanimasyon Teknisyenliği , Diş Teknisyenliği ve Laborantlık gibi bir çok bölümde eğitim verilmekteydi. Bu okullar 2005/2006 yılına kadar Sağlık Bakanlığına bağlı faaliyet göstermişlerdi. 2006/2007 eğitim yılı ile birlikte yıllarında tamamı Milli Eğitim Bakanlığına devredildi. Devredilir devredilmez tespit edilen hemşire açığı nedeni ile Özel Sağlık Meslek Liselerinin açılması, takip eden 5 yıl için teşvik edildi. Açık kapanmayınca bu 5 yıllık süre bir daha uzatıldı.

2013 Yılı ve Herşey Değişiyor…

2009 yılına kadar Türkiye genelinde 341 devlet sağlık meslek lisesi bulunurken, Özel Sağlık Meslek Lisesi sayısı ise sadece 1’di. 2013 yılında bu sayı bir anda 166’ya ulaştı. Bunun sebebi çok açıktı. Yatırımcı için devletin de önünü açtığı bir alan olan Sağlık Meslek Lisesi okul yatırımı cazip hale geldi. Çünkü devlet 2023 yılında 300 bin hemşire, 100 bin acil tıp teknisyeni hedeflemişti. Fakat bu liselerin bu kadar çok açılması ile birlikte bu sayının 2023 yılında 350 bin hemşire, 100 bin acil tıp teknisyeni olacağı ortaya çıktı ve panik başladı.

Kontenjanlar kısıtlanıyor…

İlk önce bu okullara verilen öğrenci sayıları yani kontenjanlar kısıtlanmaya başladı. 2013 yılından önce okullara fiziki yapılarına göre kontenjan verilirken, 2013 yılından itibaren okulların anlaşmalı olduğu staj yapılacak hastanelerin personel sayısına göre kontenjan verilmeye başlandı. Yani hastanelerle yapılan protokolde okulların gönderebileceği öğrenci sayısı o hastanede görevli sağlık personelinin sayısının yarısını geçemeyecekti.

Ardından 14 Ağustos 2013’de yayınlanan Sağlık Bakanlığının yeni genelgesiyle yarı yarıya olan personel/öğrenci sınırlaması değiştirildi. Bu genelge ile Özel Sağlık Meslek Liselerinin kamu, üniversite veya özel hastanelerde bir eğitim öğretim yılı için staj yapacak öğrenci sayısı toplamının, hastanede çalışan aynı alandaki toplam sağlık personeli sayısının üçte birini geçemeyeceği bildirildi.

Ayrıca staj yapılacak hastane okulun bulunduğu mevkiye 30 Km’den uzak olmamalıydı ve  minimum 50 yataklı bir hastane olmalıydı. Elbette bu kadar çok sayıda okulun bu şartlarda özel yada kamu hastane bulması çok zordu. Sonuç olarak okullar arasında kontenjan sayısını yüksek tutabilmek için protokol kapma rekabeti başladı.

Kamu Hastaneler Birliği Tavır Almaya Başlıyor…

Doğal olarak her kamu hastanesi okullarla yaptığı protokoller sonucunda belli sayıda öğrenciyi kabul etmek durumundaydı ve bu önceki yıllara göre çok çok fazla sayıda öğrenci demekti. İş sadece eğitimde de bitmiyordu. öğrencilerin  asgari ücretin 3/1 oranındaki stajyer maaşları da döner sermayenin üstüne yük olacağı öngörüldü. Sonunda kamu hastanelerinde staj yapacak Özel Sağlık Meslek Lisesi öğrencileri için öğrenci başına 1000 TL gibi bir rakam talep edildi ve yeni protokollere bu rakam yazıldı.

Bölümler Değişiyor…

2014 yılında yapılan yeni bir değişiklikle sağlık meslek lisesi bölümleri lağvedildi. Bu tarihten itibaren kayıt olacak öğrenciler Hemşire Yardımcısı, Sağlık Bakım Teknisyeni, Ebe Yardımcısı bölümlerini okuyarak mezun olacaklardı. Hemşire, Ebe veya Acil Tıp Teknisyeni olmak isteyenler bu bölümleri üniversitede okumak zorunda kaldılar. Doğru bir adım mıydı ? kesinlikle doğruydu ama yarımdı. Bu adımın tamamlanması için lisedeki öğrencilerin üniversiteye doğru kanalize edilmeleri gerekiyordu ama bu düzenleme henüz yapılmadı.

Staj Ücreti Problemi Büyüyor…

2015 yılı itibariyle Kamu Hastaneler Birliği 1000 TL’lik ücretin yeterli olmayacağını düşünerek okullarla yapılan eski protokolleri iptal ettiğini duyurdu ve staj protokolleri yenilenirken öğrenci başına istenen ücreti 4000 TL’ye çıkardı. İstenen bu rakamın kabaca 330*9= 2970 TL‘lik kısmı öğrenciye ödenecek staj maaşı olarak öngörülmüş kalan kısım ise muhtemelen diğer giderler olarak hesaplanmıştı.

Yazının başında özellikle belirttiğim gibi bu okulların veli profili genellikle orta gelirli ailelerden oluşmaktadır. Dolayısıyla okulların ve de velilerin böyle bir yükün altına girmesi çok zordu. Doğal olarak alternatifler aranmaya başlandı ve özel hastanelerin kapıları çalındı. Durumdan haberdar olan özel hastaneler mevcut krizi fırsata çevirmek için kamu hastanelerinden daha uçuk paralar istemeye başladılar. Hatta kimi özel hastaneler istedikleri para karşılığında maaş dahi vermeyi öngörmüyorlardı.

Son tahlilde öğrencilerine staj yaptırmakla yükümlü okulların 3 seçeneği vardı;

• Staj ücretinin ödenmesi ile Kamu Hastaneler Birliğine bağlı devlet hastanelerinde staj yaptırmak
• Staj ücretinin ödenmesi ile özel hastanelerde staj yaptırmak
• Hiç bir staj ücreti ödemeden okullarda staj yaptırmak

Devlet hastanelerinde staj yapmanın en büyük avantajı öğrencinin daha çok vaka görme şansı olmasıydı. Fakat her okul kendi seçeneğini kendi buldu. Kimi okullar devlet hastanelerinde yaparken diğer bir kısım özellerde yaptırdı ve hatta kendi okulunda staj yaptıranlar dahi oldu. Elbette bu arada bir çok okul sahibi okulunu satmak, tür değiştirmek yada devretmek durumunda kaldı. Okul sahipleri kadar öğretmenler, veliler ve öğrencilerde mağdur oldu…

2016 Yılı Değişiklikleri Stajlar ve Nakiller…

2016 -2017 eğitim yılı kayıtlarında son yapılan uygulamalar ile ilginç bir şekilde 10. sınıfta diğer okul türlerinden yapılan nakiller kapatıldı. Maalesef bu uygulamanın hiçbir mantiki gerekçesi yoktu. Çünkü 9. sınıfta tüm okul türlerinde dersler ortak ve öğrencinin kaybettiği hiçbir şey yoktu. Yönetmelikte bulunan bir maddeye atıfta bulunularak yapılan bu uygulama her sene bakanlık izni ile geçilmekteydi.

Bu sene yani 2016-2017 eğitim yılı için ise nakiller sadece kısa bir süreliğine açıldı ve tekrar kapatıldı. Halbuki yönetmelikte olupda atıfta  bulunulan ilgili madde Sağlık Meslek Lisesi öğrencilerinin Hemşirelik bölümüne kayıt olabildiği dönemler içindi. O dönemler sağlık öğrencileri 9. Sınıftan itibaren meslek dersleri görmeye başlıyorlardı. Dolayısıyla 9. sınıfı dışarda başka türde eğitim veren bir okulda tamamlayan öğrenci 10. sınıfta zorlanabilirdi.

Fakat Sağlık Meslek Liseleri, geçtiğimiz yıldan beridir Mesleki ve Teknik Anadolu Liseleri olarak tanımlandığı için ve 9. sınıflarda meslek dersleri okutulmadığı için bu hususta yapıcı bir tavır alınması elzemdir ve nakil hatası derhal düzeltilmelidir. Böylelikle Sağlık Meslek Liselerine diğer okul türlerinden 10. sınıf ilk dönemine kadar nakilllere izin verilmesi sağlanmalıdır.

Staj konusunun iyice keşmekeş bir hale gelmesi ile yeni bir yönetmelik daha çıkarıldı ve öğrencilerin bundan sonra 50 yataklı hastane şartı olmaksızın aile sağlık merkezleri ve sağlık ocakları da dahil olmak üzere tüm sağlık kuruluşlarında stajlarını yapabilecekleri duyuruldu. Ayrıca gerek görüldüğü takdirde vardiyalı sisteme de geçilebileceği belirtildi. Bununla birlikte devlet hastanelerinde ki staj ücretleri 5000 TL’ye çıkarıldı.

ÖSAMDER (Özel Sağlık Meslek Liseleri Derneği) aracılığı ile yapılan kulisler neticesinde bakanlık hastanelere direktif vererek hiç bir şekilde Staj Ücreti istenmemesi gibi bir kararı da duyurdu. Elbette hiç bir kamu hastanesi kararı uygulamaya yanaşmıyor ve para ödenmediği takdirde öğrenciyi staja almayacağını da net bir şekilde belirtiyor. Lakin en azından okullar 50 yatak sınırı olmaksızın tüm sağlık kuruluşlarına öğrencilerini yerleştirebildikleri için geçen seneye göre daha çok alternatife sahipler. Tabi daha önce de belirttiğim üzere bir öğrencinin devlet hastanesinde staj yapması daha çok vaka görebileceği için daha faydalıdır lakin hiç bir okul topladığı kayıt parasından 5000 TL ayırıp öğrencisini devlet hastanesinde staj yaptıramaz. Sonuç olarak staj konusunda ki çözüm seçenekleri 3 maddede toplanıyor.

• Ya bakanlığın emri gereği hastaneler tarafından staj ücreti adı altında bu para alınmayacak (gerekirse öğrenciye maaş da ödenmeyebilir)
• Ya okul kayıt ücretleri yükselecek ve okullar staj ücretlerini ödeyebilecek duruma gelecek
• Ya da kayıt ücretleri yükselmeyecek ve okullar kendi laboratuvarlarını kullanarak öğrencilerini okulda staj yaptıracak. Elbette öğrencilerini aile sağlık merkezi, klinik gibi vaka görme şansı çok az olan yerlere yerleştirmek de bir seçenek ama eğitim tecrübesi açısından okulda yapmak ile pek bir farkı yok…

Sağlık Meslek Liselerinin Geleceği için Neler Yapılabilir

Bazı meslekler vardır çıraklığına ne kadar erken başlanırsa o kadar verimli olunur. Sağlık alanı kesinlikle bunlardan biridir. Yukarıda özetlediğim üzere geçtiğimiz yıllarda planlamadan kaynaklanan ciddi bir sıkıntı sözkonusu oldu. Fakat bunun telafisi ve bu alanda verimli  bir gelişim için bazı değişiklik önerilerim mevcut.

1. Temel prensip olarak sağlıkçı olmayı küçük yaştan itibaren kafasına koymuş kişilerin sağlıkçı olabilme yolu açılsın ki mesleğini severek yapacak bireyler yetiştirilsin.
2. Üniversite mezunları ile lise mezunları arasındaki farkı netleştirmek için Sağlık Meslek Lisesi öğrencileri yine aynı şekilde Hemşire Yardımcısı vb yardımcı kadrolarla mezun olsunlar ve ancak üniversite okudukları takdirde Asıl Kadro olan Hemşireliği yada muadili kadroları alabilsinler. Fakat bunun kariyer planlaması daha liseden itibaren planlansın ve kolaylaştırıcı olsun…
3. Üniversite sınavında sağlık bölümleri için Düz lise mezunları MF-3 ile LYS sınavına tabi olsunlar. Sağlık Meslek Lisesi mezunları için ise YGS- 2 yeterli olsun.
4. Sağlık meslek lisesinden mezun oldukları için ekstra kat sayı avantajına sahip olmak yerine YGS-2 de kültür derslerinden olduğu kadar teknik bilgi isteyen meslek derslerinden de sınava tabi tutulsunlar. Böylelikle alınan sonuçlarla hem sağlık meslek liselerinin eğitim kaliteleri ölçülebileceği gibi hemde lisans okuyan öğrencilerin kalitesi daha yüksek hale gelecektir.
5. Sınav sisteminin yukarıdaki gibi elden geçirilmesi ile Üniversiteler ile Sağlık Meslek Liseleri arasında kendiliğinden işbirliği anlaşmaları yapılacak ortak projeler çoğalacaktır. Hatta Vakıf üniversiteleri kazan-kazan anlayışı ile kendi araştırma hastanelerini stajlar için başarılı sağlık meslek liselerinin kullanımına dahi sunacaklardır.
6. Liselerin stajları lisans stajları kadar ağır olmasın ama kesinlikle örneğin mali müşavirlerde olduğu gibi bir üstat – çırak ilişkisi kurulsun. Böyle bir kültürün oluşması hem mesleki bağları kuvvetlendirecek hem de yeni nesil sağlıkçılar daha iyi gözlemlenerek yetişecektir.

Elbette daha bir çok öneri ile gelinebilir ama eğitim sistemi fersah fersah ilerde olan Avustralya da geçirdiğim 10 yıl zarfında farkettiğim birşey vardı. Örneğin Lise 2’yi tamamlayan öğrenciler eğer üniversite sınavını kazanamayacaklarını düşünüyorlarsa TAFE denilen meslek okullarına kayıtlanıyordu. Böylelikle kendi istediği meslek kursuna kayıt olan öğrencinin kültür dersleri kadar mesleki bilgileri de sınanarak üniversitede ilgili bölüme geçişi kolaylaştırılıyordu. Zannederim yakın zamanda  bizim de planlı ve programlı Yüksek Okul sistemine geçiş sistemimiz olacak ama umarım çok geç olmaz.

Özellikle sağlık alanlarında verilen eğitimin kalitesinin çok yüksek olması elzem. Bunun içinde erken yaşlarda bu işi sevecek öğrencilerle uzun dönemli bir kariyer planlamasının hazır olması hem okulların hem velilerin hem öğrencilerin hem de üniversitelerin işlerini çok çok kolaylaştıracaktır.

Dileriz probleme odaklanmaktansa çözüme odaklanır ve sağlık meslek liselerinin dezavantaj gibi görünen bu durumunu en kısa sürede avantaja çevirebiliriz.