Charles Ponzi (1882–1949), İtalya’dan Boston’a göç ettiğinde sahip olduğu tek şey üzerindeki giysi ve cebindeki birkaç dolardı. Daha sonra bir gazeteye demeç verirken “Ben bu ülkeye 2.5 dolar nakitle ve 1 milyon dolar umutla geldim. Umutlarım beni hiç yalnız bırakmadı,” sözlerini sarfedecekti. En sonunda 15 milyon dolarlık bir servete kavuşan Ponzi, aslında Amerikan rüyasının sembolü olabilirdi. Ancak adı, yaklaşık 40.000 Bostonlu’yu mağdur eden finansal yolsuzluklara karıştı. Bu olay genellikle Ponzi Planı olarak anılmaktadır.
Ponzi, 1919 ve 1920 yılları arasındaki birkaç ay içerisinde işçilerin, dulların, rahiplerin ve kendisi gibi pek çok İtalyan göçmenin birikimlerini topladı. Hatta hesaplarını incelemek için gönderilen polis memuru bile ona yatırım yaptı. En sonunda tutuklandığı zaman açığa çıkan serveti ile ülke çapında ün kazandı.
Ponzi’ye iham veren üzerinde uluslararası posta cevap kuponu bulunan İspanya’dan gönderilmiş bir mektuptu. Kupon, göndericiye yanıt mektubunun ön ödemesini orijinal posta ücret tarifesi üzerinden yapma imkanı veriyordu. Böylelikle döviz kurunda görülen dalgalanmalar nedeniyle İspanya’daki bir pul ABD’deki puldan daha ucuza mal oluyordu. Aslına bakılırsa göndericinin bu işlemin sonucunda kazancı oldukça küçüktü. Fakat Ponzi eğer yeterli sayıda kupon alırsa her bir kupondan elde edilen gelirin toplamda büyük bir kara dönüşeceğini fark etmişti.
Fantastik karlar vaat ederek, yatırımcıları kendi girişimine ortak olmaya çağırdı. Şubat 1920’de 5.290 dolar biriktirmişti. Haziran ayında bu rakam 440 bin dolara ulaşmıştı. Temmuz’da zirveye çıkarak 6 milyon dolarlık bir sermaye elde etti.
Planı ilk bakışta yasal gibi görünüyordu. Ancak gerçekte hiçbir zaman kuponları satın almamıştı. Çünkü Avrupa’dan bu kadar fazla kupon getirmek hem pahalı olacaktı hem de pratik değildi. Bunun yerine yatırımcılara olan borcunu kendisine yapılan yeni ödemelerle kapatıyordu. Kazancın aslan payını ise kendisine ayırdı. Boston’da pahalı bir ev satın aldı ve kendisine özel şoför tuttu.
Boston Post isimli bir gazete planını ortaya çıkarınca Ponzi birkaç yıl cezaevinde kaldı. En sonunda İtalya’ya geri gönderildi. Brezilya’daki bir İtalyan hava yolu şirketi için çalıştı. Görme yeteneğini kaybedince bu işi de bıraktı. Hayır cemiyetine bağlı bir hastanede altmış altı yaşında öldü. Öldüğü sırada sadece 75 doları vardı. Bu para her şeyin başında sahip olduğu 2.5 dolardan daha fazla olsa da sadece cenaze masraflarını karşılamaya yetti.
Ek Bilgiler
- Boston Post, Ponzi planını açıklayarak Pulitzer Ödülü kazandı (1921). 1956 yılında gazete kapandı.
- Ponzi’nin tam olarak ne kadar para dolandırdığı hesaplanamadı. Ona para kaptıranlar, uzun süren araştırmaların ardından yatırdıkları her dolar için yaklaşık 30 cent tazminat alabildiler.
- Massachusetts eyaleti de ona para kaptırmıştı. Eyalet hazinedarı Fred Burrell, Ponzi ile ilişkili bir bankaya 125 bin dolar yatırdığını kabul edince istifa etmek zorunda kaldı.