William Gladstone (1809–1898), İngiltere’nin en uzun süre görev yapan başbakanlarındandır. 19. yy’da dört dönem görev yaptı. Viktorya döneminde demokratik kurumları geliştiren liberal bir reformcuydu. İrlandalıların siyasal haklarını arttırmak için çaba göstermişti.
İki dönem başbakanlık yapmış olan muhafazakar lider Benjamin Disraeli (1804–1881) ile olan rekabeti çok meşhurdu. Bu iki adam hem kişisel hem de politik nedenlerle birbirlerine karşı düşmanlık besliyordu. Disraeli, Gladstone için “baş düşmanım” demişti. Ayrıca onun akıl sağlığından da şüpheliydi. Gladstone ise rakibini çekilmez bir züppe olarak tanımlıyordu, ona “Büyük Vurguncu” lakabını takmıştı.
Gladstone, Liverpool’da doğdu. Eton ve Oxford’da eğitim gördü. Bu okullar uzun zamandır İngiliz politikacılarını yetiştiriyordu. İlk olarak 1832 yılında bir Tory olarak parlamentoya girdi. 1852’de muhafazakar kabinede hazine şansölyesi olarak görev yaptı.
Gladstone, Disraeli’yi ilk olarak 1835 yılında Londra’da bir akşam yemeğinde tanıdı. Bu dönemde iki politikacı siyasal açıdan müttefik olmalarına rağmen kişilikleri birbiriyle hiç uyuşmamıştı. Gladstone ağırbaşlı, dindar bir Hıristiyandı. Mizahla pek arası yoktu. Disraeli ise dinle pek ilişkisi olmayan, heyecanlı ve zaman zaman alaycı bir dil kullanan usta bir hatipti.
1850’lerde sola kayan Gladstone, 1859’da liberallerin safına geçti. 1867 yılında parti başkanı oldu. Sonraki yıl liberaller genel seçimleri kazandılar. Gladstone, Disraeli’nin yerine başbakan oldu. Gladstone ilk döneminde İrlandalı Katoliklerin üzerindeki baskıyı hafifleten yasalar çıkardı. Bir ilkokul sistemi kurdu. Gelir vergilerini düşürdü.
1874 yılında Disraeli onu seçimlerde yendi. Bunda Liberaller’in barların kapanış saatlerini ve bira ile cindeki alkol oranını düzenleyen yasalar çıkartmasının büyük payı vardı. Yenilgisinin ardından Gladstone, Disraeli’ye karşı keskin bir muhalefet yapmaya başladı. Onu Osmanlı İmparatorluğu’nun Bulgaristan’a yaptığı baskıları görmezden gelmekle suçladı. 1880, 1886 ve 1892 yıllarında yapılan seçimlerde tekrar başbakan seçildi.
“Büyük Yaşlı Adam” lakaplı Gladstone kariyerinin sonlarında İngiliz liberalizmi ile özdeşleşmişti. Seksen sekiz yaşında Galler’de ölümünün ardından onun adına bir devlet töreni düzenlendi.
Ek Bilgiler
- Pek çok diğer İngiliz politikacı gibi Gladstone da Amerikan İç Savaşı’nda Güney’in tarafını tutuyordu. 1862’de Konfederasyon’u destekleyen bir açıklama yaptı. Daha sonra bu tavrından ötürü pişmanlık duyacaktı.
- Kraliçe Victoria (1819-1901) zaman zaman Gladstone’un politikaları karşısında dehşete kapılıyordu. Onun için bir keresinde “Deli fişeğin teki” demişti.
- Parlamentoda kalma süresi açısından Gladstone sadece Winston Churchill (1874–1965) ile karşılaştırılabilir. Churchill 63 yıl ve 358 gün boyunca parlamentoda görev yapmıştır. Gladstone ise 62 yıl 206 gün.